نقدی بر آموزش معماری پردیس هنرهای زیبا دانشگاه تهران

 

در این مطلب قصد داریم به توضیحاتی در رابطه با شیوه ی آموزش رشته ی معماری در دانشگاه تهران به عنوان یکی از دانشجویان این رشته بپردازیم.

اساسا اگر به ابتدا باز گردیم این سوال مطرح می شود که در طول تحصیل در دانشکده ی معماری قصد آموختن چه چیزی را داریم؟
علاوه بر آموزش مقدمات معماری و کلیات مربوط به آن، در وهله ی بعدی این سوال مطرح می شود که آیا با گذراندن چند طرح با موضوع های مختلف، ما معمار می شویم؟ و اگر نه، پس هدف از تحصیل با وجود طرح های محدود چیست؟ با قدری توجه می توان دریافت که هدف اصلی از تحصیل معماری در دانشگاه، کسب تجربه در زمینه های مرتبط با موضوع معماری است. در این راستا آنچه که در تعریف دروس از جانب سیستم آموزشی اهمیت پیدا می کند، انتخاب طرح ها و دروس متنوعی است که مضامین اصلی را پوشش دهند.

 

دروس مقدماتی؛ آتلیه پنجی یا آتلیه ششی؟

 

 

دروس ابتدایی که تحت عنوان مقدمات معماری ارائه می شوند، دروسی هستند که به طور کلی به آشنا کردن دانشجو با موضوع رشته ی معماری می پردازند و نیز با تکنیک های مختلفی چون ترسیم فنی، اسکیس، کروکی معمارانه، ماکت سازی و غیره. به علاوه لازم است این دروس، زمینه های خلاقیت و چگونگی خلق و فهم مفاهیم را نیز در دانشجو تقویت کنند. تمرین هایی چون اسکیس مفهومی و ساخت ماکت با استفاده از دورریز ها در آتلیه شش معماری، تمرین ماکت حجمی، ساخت صندلی و یا ترسیم فنی در آتلیه پنج معماری و تمرین های متنوع دیگر همگی می توانند دانشجوی تازه وارد شده به این رشته را برای طرح های پنج گانه ی ترم های آینده و مسیر طولانی معمار شدن آماده کنند. اما متاسفانه شیوه ی متفاوت و کاملا جدا از هم آتلیه پنج و شش معماری در دانشگاه تهران، از همان ابتدا راه این دو دسته دانشجو را از یکدیگر جدا کرده است. گروهی بیشتر با مفهوم کانسپت در معماری و گروهی بیشتر با تکنیک های ترسیمی و فنی آشنا می شوند. در حالیکه ترکیبی از این دو نوع آموزش می تواند راه جامع تری را ارائه نماید. دانشجو به آموختن مفاهیم و رویش خلاقیت نیاز دارد، همان قدرکه به آموختن نقشه کشی. چنانچه در طرح های آتی این دانشگاه تاثیر این تفاوت رویکرد را می بینیم، عده ای از دانشجویان توانایی ایده پردازی و عده ای توانایی ترسیم فنی ندارند.

 

 

 

تمرین ساخت صندلی، آتلیه پنج معماری

 

تمرین ساخت تندیس، آتلیه پنج معماری

 

طرح های پنج گانه ی معماری؛

در ادامه ی راه، وارد طرح های معماری می شویم. واحدهایی که دانشجو را برای طراحی پروژه های واقعی آماده می کنند. در این واحدها قرار است مبانی نظری و تمامی آموخته های قبلی دانشجو به طرح تبدیل شود. 

نکاتی که به نظر در این مسیر باید مورد نظر قرار داده شوند و در ادامه به توضیح مختصری در رابطه با این موارد پرداخته می شود:

_انتخاب موضوعات متنوع (مفهومی تا عملکردی)

_روش های متنوع طراحی (تنوع در فرآِند طراحی)

_در نظر گرفتن واقعیت های حداقل یک پروژه

_امکان استفاده از روش های متنوع در ارائه

 

 

 

طرح دو، خانه ی معمار

 

با توجه به گستردگی معماری، جهت مفید واقع شدن طرح ها بهتر است موضوعات متنوعی در نظر گرفته شود. موضوعاتی که به طور نسبی در طول تحصیل ابعاد مختلف معماری را مورد آزمون و بررسی و تجربه قرار دهند. جهت توضیح این مطلب لازم است اشاره کنیم که طرح ها را از نظر موضوع می توان دارای طیفی دانست. یک سر این طیف مفهوم و کانسپت و سر دیگر آن موضوعات کاملا عملکردی و قانون مند قرار دارد.

 

 

مفهوم و کانسپت: برخی از موضوعات، پایه و اساسی مفهومی دارند. به عنوان مثال طرح های یادمانی و  نشانه ای، موضوعاتی که لزوما کاربری ها و نیاز های مشخصی در رابطه با آن ها مطرح نشده و بیشتر براساس مفاهیم و کانسپت های طراح شکل می گیرند. موضوعاتی چون موزه ها از این دست هستند.

 

 

طرح های عملکردی: در این طرح ها عملکرد از اهمیت به سزایی برخوردار است و ضوابط و مقررات و استانداردها در آن ها جدی تر و بنیادی تر است. موضوعاتی چون طراحی بیمارستان که رعایت قواعد و مقررات و استانداردها شکل دهنده اصلی طرح است.

 

 

طرح هایی نیز هستند که به نظر می رسد با توجه به پرکاربرد بودن و رفع نیاز اساسی انسان، پایه و اساس در معماری هستند. طراحی مسکن از این دست محسوب می شوند. 

اما در سیستم آموزشی فعلی، در نظر گرفتن موضوعات مشابه، فرصت کسب تجارب متنوع را از دانشجو می گیرد. به عنوان مثال سه طرح از پنج طرح به موضوعات فرهنگی تحت عنوان مرکز محله، هنرکده و مجتمع سینمایی اختصاص داده می شود و دو طرح دیگر نیز به مسکن. در این میان جای بسیاری از موضوعاتی که می توانستند جای یکی از این طرح های فرهنگی را بگیرند خالی می ماند. موضوعاتی چون بیمارستان (عملکردی)، مدرسه، استادیوم (سازه ای)، و بسیاری موضوعات دیگر که به این مجموعه تنوع و تکامل بیشتری می بخشند.

انتخاب موضوعات طراحی به گونه ای که، تنوع کافی داشته باشند کمک می کند تا دانشجویان در زمینه های مختلف تجربه کسب کنند.  همین امر می تواند به تنوع در فرآیندهای طراحی که از نکات حائز اهمیت در آموزش معماری است، نیز کمک کند. تجربه ی فرآیندهای مختلف در طراحی کمک می کند تا هر دانشجویی در رویارویی با موضوعات آتی بتواند از میان راه هایی که آموخته انتخاب کند و یا حتی با استفاده از ترکیبی از راه ها بتواند با موضوع برخورد کند و به پاسخ های مناسب تری دست یابد.

 

 

اما در آتلیه های کارشناسی معماری دانشگاه تهران، طرح هایی با موضوع هایی مشابه و خروجی هایی مشابه می بینیم. ساخت پروژه هایی مشابه و در نهایت تحویل شیت و ماکت. موضوعاتی غیر واقعی  که بدون در نظر گرفتن واقعیت های موجود (واقعیت های مربوط به سایت، قوانین و مقررات، خواسته های کارفرما، محدودیت هزینه، محدودیت مصالح و غیره) طراحی می شوند. این امر علاوه بر نکات مثبتی که می تواند داشته باشد (فرصت ارائه ی طرحی ایده آل را به دانشجو می دهد!) موجب می شود تا ایده هایی که از محدودیت ها شکل می گیرند، حذف شوند و توانایی دانشجو در برخورد با پروژه های واقعی تضعیف گردد. 

 

 

محدودیت در ارائه ی آثار نیز یکی از مواردی است که موجب شده تمام طرح ها به صورت شیت ها و ماکت هایی مشابه ارائه شوند. حتی در بعضی موارد ابعاد شیت ها و سهم مدارک از آن ها توسط اساتید تعیین می شود. با وجودی که مسائلی چون آسان تر شدن قضاوت اساتید و مقایسه میان آثار، کمبود فضای محل ارائه آثار و غیره عامل این امر هستند، خلاقیت در روش ارائه نیز از اهمیت به سزایی برخوردار است. موضوعات مختلف ممکن است به ارائه هایی با روش های مختلف نیاز داشته باشند تا ایده های هر شخص به شکلی که شایسته و بایسته است نشان داده شود.

 

 

در نهایت علت بسیاری از این مسائل را می توان نتیجه گرایی دانست! یکسان سازی ارائه، روش تدریس و فرآیند طراحی، تکرار موضوعات تکراری و عدم آزمون روش ها و موضوعات جدید، همگی از اهمیت سیستم آموزشی به خروجی ناشی می شود.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________

با همکاری محمدعلی هنردوست