نقش شهر در رویدادهای گذشته و امروز
- روزگاری یکی از مردان مهم و اثرگذار در عرصۀ سیاسی کشور، در نقطه ای از پایتخت به دار کشیده میشود. محل دار زدنِ شیخ فضل لله نوری در حاشیۀ جنوب غربی میدان توپخانه (امام خمینی فعلی) است.
- روزگاری تکیۀ دولت میعادگاه شهروندان بسیاری در اوقات مشخصی از سال بوده است.
- روزگاری خیابان لاله زار محل تجمع شهروندان زیادی بود که میخواستند اوقات آخر شب را به خوشی و سرخوشی بگذرانند.
- روزگاری میدان شهیاد (آزادی فعلی) محل تجمع هزاران معترضی بود که خواهان تغییر وضع کشورشان بودند.
- روزگاری پل پارک وِی محل توزیع آذوقه بین شهروندان، در شرایط بحرانی جامعه بوده است.
در گذشتۀ بسیار نزدیک، در گوشه و کنار شهر اتفاقاتی مهم رخ میداد. حاضرانِ عصر میدانستند رخدادی یگانه و موثر در تاریخ را در شهر به نظاره نشسته اند. شهر و محیط های شهری آبستن رخدادهای متنوع اجتماعی بودند. مردم در شهر همدیگر را میدیدند، خاطره میساختند، سوگواری میکردند، جشن میگرفتند و... . تمام این اتفاق ها با تمام ابعادی که دارند در بستر شهر به وقوع میپیوستند.
امروزه با گسترش توانمندی بشر در شکل دهی جهان مجازی، بخش عمدۀ اتفاقات و رویدادهای معاصر در این فضا به وقوع میپیوندند. تجمعات عظیم مردمی، تظاهرات سیاسی، گفتگوهای علمی، تفریحات جمعی و... دیگر نیازمند فضاهای ملموس و فیزیکی نیستند. حتی عزاداری، جشن و سرور، بازدید از یک آرت گالری، کتاب خواندن، تماشای فیلم و بسیاری کارهای خاطره انگیز دیگر نیز در "فضای مجازی" روی میدهند. و همۀ اینها یعنی آنکه خاطرات مردم از شهر به فضایی نامتعیّن و ناملموس نقل مکان میکند.
مدت تالیف پست: 120 دقیقه/ مدت خواندن پست: 6 دقیقه
جهانی که به جای شهر، آبستن این رخدادها شده است واجد فضا با ویژگیهای فضایی است. واجد فضا است از آن حیث که مشخصات فضا را دارد، بخشی تفکیک شده از یک کل است، قابلیت ادراک دارد و حتی فرم وارگی دارد. اما تعیّن ندارد. هرلحظه به شکلی در میآید. ساختارهایش هرچند از پیش تعیین شده اما متنوّع هستند. بسیار عظیم است و برخلاف تصور اولیه از نامش، بسیار مرتبط و درآمیخته با جهان ملموس و حقیقی است.
- امروزه میتوانید خواسته های خودتان را در این فضا مطرح کنید. (هرنوع خواسته ای و در هر سطحی)
- امروزه میتوانید با مردمانی که حتی کیلومترها از شما دورترند ابراز همدردی و سوگواری کنید.
- امروزه میتوانید مراسم تحلیف ریاست محترم جمهور یا پشت صحنۀ مصاحبۀ یک مقام ارشد سیاسی را همزمان با خود مصاحبه به صورت زنده تماشا کنید.
- امروزه میتوانید کمپینهای مختلف (با موضوعات متنوع) در این فضا راه اندازی کنید و در فضای حقیقی ثمرات آن را ببینید.
- امروزه میتوانید در این فضا مسئله ای که مربوط به زندگی افراد است چنان پررنگ کنید که اثرات عمیقی بر زندگی وی بگذارد. (اثرات مثبت یا منفی)
حال سوالی که پیش می آید آن است که وقایع در این جهان چگونه ثبت میشوند؟ آیندگان به اتفاقات این فضا چگونه استناد میکنند؟ به مثالهای اول این نوشته رجوع کنید. در آن نمونه ها حادثۀ جاری با کمک کاتبان و عکاسان ثبت میشد (ثبت متنی و تصویری). این متون و تصاویر (در کنار هم) نقش پررنگی در استنادات محققان امروزی دارند. بخشی از ثبت هم توسط مردمانی بود که ماوَقَع را گوش به گوش نقل میکردند. اما امروز در جهانی که به عنوان "مجازی" خوانده میشود ثبت این وقایع بر عهدۀ چه کسی است؟
آنچه که مسلّم است نقش عکاسان در ثبت نفسِ وقایع این فضا کمتر میشود چون اساسا این وقایع ملموس و قابل رؤیت نیستند. عکاسان در این شرایط میتوانند همگام با مردم پیامدهای وقایع را تجربه و ثبت کنند. این پیامدها میتواند رفتارهای شهری، تظاهرات، کنشهای مهرجویانۀ مردمی، هنرهای محیطی و... باشند. هرچند که این مهم از اهمیت نقش عکاسان در ثبت این پیامدها نمیکاهد. ثبت و انتشار این پیامدها میتواند در آتش تنور خودِ واقعه بدمد یا آن را خاموش سازد.
کاتبانِ گذشته که بیشتر در روزنامه های وقت مطلب مینوشتند امروز همچنان نقش خودشان را دارند اما در کنار روزنامه (که رسانۀ مهجور این روزهاست) برای نشریات اینترنتی، مجلات، سایتهای خبرگزاری و رسانههای فضای مجازی مینویسند. نوع نگاه به این نوشته ها با نگاهی که سابقا به روزنامه بوده تفاوت کرده و امکان مباحثۀ بیشتری فراهم آمده.
بخش قابل توجهی از ثبت وقایع همچنان توسط مردم صورت میگیرد. بیشتر مردم وقایع فضای مجازی را از همین مجرا پیگیری میکنند. خودشان بخشی از وقایع هستند و محتوایی از جنس همین فضا به آنها آگاهی میدهد. انتقال گوش به گوش جای خودش را داده به رسانه های جمعی مردمی. کانالها و صفحاتی که به صورت تعاملی یا یک سویه همه چیز را منتقل میکنند، شرایط مناسبی برای مردم فراهم میکنند تا تجارب شخصی خودشان را انتقال دهند. این بخش همچنان از پرطرفدارترین و قابل اطمینان ترین بخشهاست.
در جامعۀ امروز با تمام تفاوتهای آن، رخدادها همچنان به وقوع میپیوندند و افرادی آنها را ثبت و منتقل میکنند. نکته ای که قابل توجه است تفاوت در روشهای وقوع، و ثبت واقعه است. رخدادها در بسیاری موارد کمتر نمود حقیقی پیدا میکنند. شهر در خیلی از موارد جای خود را به فضای مجازی میدهد. همچنین نحوۀ ثبت و انتشار وقایع برخلاف گذشته کمتر منوط به جهان حقیقی است. و این بخش هم غالبا در جهان مجازی روی میدهد. تمام ارکان مرتبط با فرآیندهای وقوع و ثبت وقایع ثابت ماندهاند. اما ماهیت نقش هریک به فراخور جایگاهش در جامعه تغییراتی داشته است.
آیا در پس این نوشتار (به صورت ناخودآگاه) بویی از تایید وضعیت فعلی میآید که پیشنهاد روند دیگری عنوان نشده؟ که البته بهتر است بگوییم از سر استیصال ما معماران امروزی نسبت جامعه و شهر؟