نقش شهر در رویدادهای گذشته و امروز

- روزگاری یکی از مردان مهم و اثرگذار در عرصۀ سیاسی کشور، در نقطه­ ای از پایتخت به دار کشیده می­شود. محل دار زدنِ شیخ فضل لله نوری در حاشیۀ جنوب غربی میدان توپخانه (امام خمینی فعلی) است.

- روزگاری تکیۀ دولت میعادگاه شهروندان بسیاری در اوقات مشخصی از سال بوده است.

- روزگاری خیابان لاله ­زار محل تجمع شهروندان زیادی بود که میخواستند اوقات آخر شب را به خوشی و سرخوشی بگذرانند.

- روزگاری میدان شهیاد (آزادی فعلی) محل تجمع هزاران معترضی بود که خواهان تغییر وضع کشورشان بودند.

- روزگاری پل پارک­ وِی محل توزیع آذوقه بین شهروندان، در شرایط بحرانی جامعه بوده است.

در گذشتۀ بسیار نزدیک، در گوشه و کنار شهر اتفاقاتی مهم رخ می­داد. حاضرانِ عصر می­دانستند رخدادی یگانه و موثر در تاریخ را در شهر به نظاره نشسته­ اند. شهر و محیط­ های شهری آبستن رخدادهای متنوع اجتماعی بودند. مردم در شهر همدیگر را می­دیدند، خاطره می­ساختند، سوگواری می­کردند، جشن می­گرفتند و... . تمام این اتفاق­ ها با تمام ابعادی که دارند در بستر شهر به وقوع می­پیوستند.

امروزه با گسترش توانمندی بشر در شکل دهی جهان مجازی، بخش عمدۀ اتفاقات و رویدادهای معاصر در این فضا به وقوع می­پیوندند. تجمعات عظیم مردمی، تظاهرات سیاسی، گفتگوهای علمی، تفریحات جمعی و... دیگر نیازمند فضاهای ملموس و فیزیکی نیستند. حتی عزاداری، جشن و سرور، بازدید از یک آرت ­گالری، کتاب خواندن، تماشای فیلم و بسیاری کارهای خاطره انگیز دیگر نیز در "فضای مجازی" روی می­دهند. و همۀ این­ها یعنی آنکه خاطرات مردم از شهر به فضایی نامتعیّن و ناملموس نقل مکان می­کند.

مدت تالیف پست: 120 دقیقه/ مدت خواندن پست: 6 دقیقه

جهانی که به جای شهر، آبستن این رخدادها شده است واجد فضا با ویژگی­های فضایی است. واجد فضا است از آن حیث که مشخصات فضا را دارد، بخشی تفکیک شده از یک کل است، قابلیت ادراک دارد و حتی فرم ­وارگی دارد. اما تعیّن ندارد. هرلحظه به شکلی در می­آید. ساختارهایش هرچند از پیش تعیین شده اما متنوّع هستند. بسیار عظیم است و برخلاف تصور اولیه از نامش، بسیار مرتبط و درآمیخته با جهان ملموس و حقیقی است.

- امروزه می­توانید خواسته­ های خودتان را در این فضا مطرح کنید. (هرنوع خواسته ­ای و در هر سطحی)

- امروزه می­توانید با مردمانی که حتی کیلومترها از شما دورترند ابراز همدردی و سوگواری کنید.

- امروزه می­توانید مراسم تحلیف ریاست محترم جمهور یا پشت صحنۀ مصاحبۀ یک مقام ارشد سیاسی را همزمان با خود مصاحبه به صورت زنده تماشا کنید.

- امروزه می­توانید کمپین­های مختلف (با موضوعات متنوع) در این فضا راه اندازی کنید و در فضای حقیقی ثمرات آن را ببینید.

- امروزه می­توانید در این فضا مسئله ­ای که مربوط به زندگی افراد است چنان پررنگ کنید که اثرات عمیقی بر زندگی وی بگذارد. (اثرات مثبت یا منفی)

 

حال سوالی که پیش می ­آید آن است که وقایع در این جهان چگونه ثبت می­شوند؟ آیندگان به اتفاقات این فضا چگونه استناد می­کنند؟ به مثال­های اول این نوشته رجوع کنید. در آن نمونه­ ها حادثۀ جاری با کمک کاتبان و عکاسان ثبت می­شد (ثبت متنی و تصویری). این متون و تصاویر (در کنار هم) نقش پررنگی در استنادات محققان امروزی دارند. بخشی از ثبت هم توسط مردمانی بود که ماوَقَع را گوش به گوش نقل می­کردند. اما امروز در جهانی که به­ عنوان "مجازی" خوانده می­شود ثبت این وقایع بر عهدۀ چه کسی است؟

آن­چه که مسلّم است نقش عکاسان در ثبت نفسِ وقایع این فضا کم­تر می­شود چون اساسا این وقایع ملموس و قابل رؤیت نیستند. عکاسان در این شرایط می­توانند همگام با مردم پیامدهای وقایع را تجربه و ثبت کنند. این پیامدها میتواند رفتارهای شهری، تظاهرات، کنش­های مهرجویانۀ مردمی، هنرهای محیطی و... باشند. هرچند که این مهم از اهمیت نقش عکاسان در ثبت این پیامدها نمی­کاهد. ثبت و انتشار این پیامدها می­تواند در آتش تنور خودِ واقعه بدمد یا آن­ را خاموش سازد.

کاتبانِ گذشته که بیش­تر در روزنامه­ های وقت مطلب می­نوشتند امروز هم­چنان نقش خودشان را دارند اما در کنار روزنامه (که رسانۀ مهجور این روزهاست) برای نشریات اینترنتی، مجلات، سایت­های خبرگزاری و رسانه­های فضای مجازی می­نویسند. نوع نگاه به این نوشته ­ها با نگاهی که سابقا به روزنامه بوده تفاوت کرده و امکان مباحثۀ بیش­تری فراهم آمده.

بخش قابل توجهی از ثبت وقایع هم­چنان توسط مردم صورت می­گیرد. بیشتر مردم وقایع فضای مجازی را از همین مجرا پیگیری می­کنند. خودشان بخشی از وقایع هستند و محتوایی از جنس همین فضا به آنها آگاهی می­دهد. انتقال گوش به گوش جای خودش را داده به رسانه­ های جمعی مردمی. کانال­ها و صفحاتی که به صورت تعاملی یا یک سویه همه چیز را منتقل می­کنند، شرایط مناسبی برای مردم فراهم می­کنند تا تجارب شخصی خودشان را انتقال دهند. این بخش هم­چنان از پرطرفدارترین و قابل اطمینان­ ترین بخش­هاست.

در جامعۀ امروز با تمام تفاوت­های آن، رخدادها هم­چنان به وقوع می­پیوندند و افرادی آن­ها را ثبت و منتقل می­کنند. نکته ­ای که قابل توجه است تفاوت در روش­های وقوع، و ثبت واقعه است. رخداد­ها در بسیاری موارد کم­تر نمود حقیقی پیدا می­کنند. شهر در خیلی از موارد جای خود را به فضای مجازی میدهد. هم­چنین نحوۀ ثبت و انتشار وقایع برخلاف گذشته کمتر منوط به جهان حقیقی است. و این بخش هم غالبا در جهان مجازی روی می­دهد. تمام ارکان مرتبط با فرآیندهای وقوع و ثبت وقایع ثابت مانده­اند. اما ماهیت نقش هریک به فراخور جایگاهش در جامعه تغییراتی داشته است.