نقد و بررسی معماری داخلی موزه آبگینه تهران (اثر هانس هولاین)

 

موزه آبگینه تهران، واقع در خیابان سی تیر، یکی از آثار برجسته معماری داخلی ایران را در خود جای داده که در این متن به اختصار به نقد و بررسی آن می پردازیم. این مجموعه در ابتدا به عنوان خانه و محل کار قوام السلطنه ساخته شده بود و در ادامه پس از تغییر کاربری های متعدد، سرانجام در سال 1355، توسط فرح پهلوی خریداری شد و با همکاری معمار اتریشی به نام هانس هولاین مورد بازسازی قرار گرفت و تا به امروز با نام موزه آبگینه، اشیا ارزشمندی را در خود جای داده است.

مدت تالیف پست: 240 دقیقه / مدت مطالعه: 15 دقیقه

موزه آبگینه تهران، واقع در خیابان سی تیر، یکی از آثار برجسته معماری داخلی ایران را در خود جای داده که در این متن به اختصار به نقد و بررسی آن می پردازیم. این مجموعه در ابتدا به عنوان خانه و محل کار قوام السلطنه ساخته شده بود و در ادامه پس از تغییر کاربری های متعدد، سرانجام در سال 1355، توسط فرح پهلوی خریداری شد و با همکاری معمار اتریشی به نام هانس هولاین مورد بازسازی قرار گرفت و تا به امروز با نام موزه آبگینه، اشیا ارزشمندی را در خود جای داده است.

 

 

بنای موزه، کوشکی است در میان باغی نه چندان وسیع و دارای نمای آجری پر تزیینات. با عبور از ورودی آجری داخل باغ با چرخشی از طریق دو مسیر کشیده که در میانشان باغچه ای و حوضی قرار دارد، به کوشک می رسیم. کوشکی که بویی از مختصات و ویژگی های کوشک های باغ های ایرانی نبرده و با سیمایی تماما آجری و بسیار درونگرا در انتهای باغ قرار گرفته است. تنها نفوذ داخل به بیرون، پنجره های چوبی هستند که با ریتمی مشخص داخل قابهای آجری پرتزییناتشان قرار گرفته اند. کوشک بیش از بناهای ایرانی، به سبب روحیه پرتزیین نما و پلکان ورودی با شکوهش ما را به یاد عمارت های اروپایی و روزگاری که شاهان و درباریان ایرانی با سفرهای خود به فرنگ، واردات فرهنگ می کردند، می اندازد.

 

 

بنا در دو طبقه به روی صفه ای قرار گرفته است. و با کمی پیش آمدگی ورودی در طبقه اول، یک بالکن شاهانه در طبقه دوم ایجاد کرده است. در دوطرف بنا، مکعب های زاویه خورده ای جلو آمده اند تا علاوه بر تاکید به تقارن بنا، دعوت کنندگی و شکوه ورودی را بیفزاند. پس از گذر از پلکان ورودی وارد هشتی عمارت می شویم. فضایی که در روبروی خود پلکان مجللی را می بیند و از دوطرف دسترسی به دو اتاق گوشواره ای را مهیا می سازد. عنصر اصلی و تعریف کننده ی فضای داخل عمارت، بی شک پلکان و راهروهای غلامگردش آن است. فضایی که به صورت استوانه ای حجیم در داخل بنا، وجود اتاق های خرد اطرافش را توجیه می کند. پلکان با فاصله ای از سطح استوانه، راهرویی را گرداگرد خود بوجود می آورد و متاثر از فرم دایره ای استوانه، ما را از سطحی به سطحی دیگر منتقل می کند. این انتقال، نسبت به پلکان های کوشک ها و حتی بناهای گذشته ایران بسیار متمایز بیان می شود. و با عبور از این پلکان دید های متنوع و جذابی تجربه می شود که پیش از آن پلکان دارای چنین اهمیتی نبوده است.

 

 

 

سرسرای ورودی و پلکان

 

 

بیشترین مصالحی که در فضای داخلی بنای قدیمی مورد استفاده قرار گرفته، چوب و گچ در مرحله اول و بعد از آن آینه کاری ها و شیشه هاست. در فضای پلکان، گویی کفی که از قطعات ریز و درشت چوب تشکیل شده، توسط پلکان چوبی سبکی، آرام آرام از کف جدا شده و خود را به تراز دوم می رساند. اجرای چنین پلکانی در آن زمان و مهار آن با تنها چند ستون در جهت حفظ فضای زیرین آن، جز با چوب ممکن نبود و این مساله نیز کمک شگرفی به جذابیت این فضا کرده است. در این فضای یکپارچه و دایره ای شکل پلکان، تنها از محور ورودی نور داخل بنا می شود و دیگر بازشو های بنا، همگی در اتاق ها قرار گرفته اند. تزیینات گچ بری و منبت درب ها را می توان دومین ویژگی اصلی این عمارت دانست. گچ بری ها به تقسیمات سطوح وسیع دیوار ها کمک کرده و درب های مزین چوبی، خود را چون گشایشی که از زمین چوبی برخاسته، معرفی می کند.

 

 

آنچه که تا به اینجا مورد بررسی قرار گرفت بنای قدیمی عمارت موزه آبگینه است. حال به عناصر افزوده و تغییراتی که بنا پس از بازسازی دیده است می پردازیم. با نظر درکارهای دیگر هانس هولاین اتریشی، متوجه می شویم او بیش از هرچیز به فرم های خام هندسی و ترکیب آنها با یکدیگر و همچنین بکارگیری مصالحی چون برنج و کروم و استیل علاقمند است. این شناخت اولیه با معمار، موجب می شود تا حدی با شیوه و سبک طراحی وی آشنا شویم. در کل، با خوانش این اثر پی می بریم هولاین، تصمیم گرفته است تا کمترین دخل و تصرف را در فضای پلکان داشته باشد و درعین حال هنر خود را در درون اتاق ها به نمایش بگذارد. تصمیمی که بی تاثیر از فهم ارزش این پلکان خاص نبوده است. عناصری با روحیه ای فرازمینی و هماهنگ با عناصر عمودی ستونها، معلق در فضای باز زیر پلکان چوبی قرار گرفته اند. که هر یک داخل خود، نقش موزه ی اجسام تاریخی را به عهده می گیرد. همچنین انتخاب مصالح منعکس کننده و شفاف و بی رنگ این عناصر گویا با خواسته معمار در یک راستا بوده و به کاستن تاثیر عناصر افزوده در فضای ارزشمند پلکان کمک کرده است.

 

 

اتاق های اصلی عمارت که مورد بازسازی قرار گرفته با نام های تالار مینا، تالار بلور، تالار صدف، تالار زرین و تالار های لاجورد یک و دو مزین شده است. برخی از نام تالار ها برگرفته از اشیا تاریخی داخل آن است و برخی دیگر تاثیر به روی معماری داخلی فضا گذاشته است. به عنوان مثال در تالار صدف، دیواره ها و سقف و کف فضای تالار از رگه های متحدالمرکز صدف الهام گرفته شده است. در تالار مینا، که در طبقه اول قرار دارد دو حجم بزرگ که فرم خلاصه شده سردر های کاخ تچر را بازنمایی می کنند در وسط فضا قرار گرفته اند. این دو حجم با سطح برنجی خود با دیگر ویترین های متصل به دیوار ها سعی در ارتباط و هماهنگی می کنند تا در کل فضای اتاق جایگاهی توجیه پذیر بیابند. هرچند با قاب بندی دیوارها و انتخاب مصالح یکسان تلاش شده تا ویترین های متصل به دیوار هماهنگ جلوه کنند اما همچنان چه از نظر فرم و چه از نظر محل قرارگیری بیشتر مزاحم دو حجم خالص وسط فضا شده اند. اما قرارگیری احجام آن هم با مصالح کاملا متفاوت جسارت تحسین برانگیز معمار است که موجب شده تا ارزش افزوده مطلوبی به فضای یکنواخت کهن بیفزاید و تکرار های ریز و درشت تزیینات سفید و خاکستری تالار را به کلی بشکند.

 

 

تالار بلور که به نسبت سالن کشیده تری است در یک سو حجمی مکعبی نورانی و در سوی دیگر مجموعه ای از ستون های ویترینی قرار گرفته اند. مکعب نورانی که در منابعی آن ها را ملهم از کعبه زرتشت می دانند، دورتادور خود تعداد زیادی از اشیا تاریخی را با نور متمرکز خود جای داده اند. نورپردازی و شیوه قرارگیری اشیا طوری انجام گرفته تا تنها با ایستادن عمود بر یکی از وجوه مکعب قابل رویت باشد. ستون ها با تکرار خود و فرم خالصشان یادآور تعدد ستون های کاخ های تخت جمشید و سرستون های حجیمشان است. اما این بار ستون ها نقش حمل بار را بازی نمی کنند و با ایجاد وقفه ای در طول ستون محلی را برای نمایش اشیا به وجود آورده است. رنگ اجسام افزوده به تالار بلور، خاکستری تیره است.

 

تالار مینا

 

تالار بلور

 

 

 

تالار صدف که پیش تر درباره رابطه معماری و نامش سخن به میان آمد، در طبقه دوم قرار دارد و همچون دیگر تالار های این طبقه، از بنای قدیمی وامی نگرفته و مستقل از آن به تعریف فضایی نو می پردازد. حتی کف آن دو پله از کف بنا بالاتر می آید و با یک مرز سنگی و سفید، خود را کاملا از کف بنا جدا می کند. سنگ سفید با چرخشی سکویی همچون پیرنشین های معماری گذشته ایران به وجود می آورد. در فضای تالار به طور کلی خطوط متحدالمرکز همه چیز را تعیین می کنند. بندکشی کفسازی سنگی، تقسیم بندی ویترین ها و حتی سقف افزوده و نورپردازی از یک الگوی مشترک تبعیت کرده اند. اما باز هم این فضای نوظهور خودساخته معمار برای شکستن ریتم و تارار به وجود آمده، حجمی هندسی را در یک سوم فضا از کف بیرون می کشد و تبدیل به یک ویترین دیگر می کند. این حجم علاوه بر شکستن تکرار، فضای تالار صدف را به دو فضای خردتر و خوش تناسب تر نیز تقسیم می نماید. همچنین قاب های براق و نورپردازی فار شده موجب شده تا بر ارزش اشیا داخل موزه بیفزاید. 

 

تالار صدف

 

 تالار زرین، که وجهی از آن با تالار های لاجورد در ارتباط است، یک توده مکعب مستطیلی از قاب های آینه ای است. این بار یک هندسه ی مستطیلی، الگوی طراحی فضا می شود. محل قرار گیری ویترین ها در دیوارها و برروی کف و نورپردازی، همه در یک تارار منظم قرار گرفته اند. سه ردیف پنج تایی ویترین براق که سه ردیف پنج تایی نور سفید را در بالای خود دارند به روایت متفاوتی از اشیای موزه می پردازند. بخشی از این مکعب های ویترینی که محل قرارگیری اشیاست، به مثابه تپه های باستان شناسی دارای پستی بلندی های نامشابه هستند. گویا این شیوه طراحی خواسته تا تارار این اتاق را برهم بزند و قطعاتی از یک تپه طبیعی مشخص را بازنمایی کند.

 

تالار زرین

 

در آخر در تالار های لاجورد یک و دو، معمار با ترکیب رنگ لاجوردی و سفید و درب های چوبی به خلق فضایی تلفیقی دست می زند. فضایی که این بار ردپایی از بنای گذشته در آن دیده می شود. همچنین ترکیب چندین فرم، از جمله قوس، دروازه و یک صفحه مسطح به تنوع این فضا افزوده است. در تالار لاجورد دوم خبری از ریتم ها و تکرارهای خاص تالار های قبلی نیست و چندین حجم به صورت مستقل هرکدام جایی را در گوشه اتاق یافته اند و رو به مخاطب اشیا تاریخی را به نمایش می گذارند. 

 

 

تالار لاجورد دوم

 

توضیحات: این مجموعه شامل 40 عدد عکس با کیفیت خوب و به حجم قابل دانلود 332 مگابایت است. مجموعه عکس ها متمرکز بر عناصر معماری گذشته این بنا و همچنین عناصر افزوده شده توسط هانس هولاین می باشد. و به صورت تخصصی از عناصر و جزییات معماری داخلی فضا عکاسی شده است. به صورت دمو می توانید مجموعه عکس را در زیر مشاهده کنید. جهت پشتیبانی و مشاوره، سوالات خود را به ایمیل معماری ما [e-mail] ارسال کنید.