سرای وثوق الدوله
مینا یاسمی | چهارشنبه, ۱۳ اسفند ۱۳۹۳، ۱۰:۳۵ ب.ظ
سرای قوام الدوله( وثوق الدوله) در سال ۱۲۱۱ هجری شمسی در زمان حکومت محمد شاه قاجار برای یکی از صاحب منصبان دوره قاجاریه به نام میرزا محمد قوام الدوله آشتیانی در محله سرچشمه، کوچه میرزا محمود وزیر ساخته شد.سپس به پسر وی، میرزا ابراهیم معتمدالسلطنه و سپس میرزا حسن خان معروف به وثوق الدوله واگذار شد.
مجموعه قوام الدوله در ابتدا مساحتی در حدود ۱۲ هزار متر مربع داشته است که در حال حاضر فقط بنای موجود باقی مانده (همان خانه اندرونی و بیرونی) و دستخوش تغییرات بسیاری شده است. این سرا به صورت مثلثی ما بین کوچه های میرزا محمود وزیر، کوچه محدث و کوچه وزیری محصور و ورودی این مجموعه از کوچه محدث فعلی بوده است. کوچه سرای وثوق الدوله (محدث) به نام عصمت السلطنه (همسر محمد قوام الدوله) یا کوچه سوراخی معروف بوده و فضای سبز و پارک فعلی موجود نیز، در آن زمان به عنوان کالسکه خانه در کنار خانه اصلی مورد استفاده قرار می گرفته است. در مجاورات این خانه، حمام قوام‌الدوله قرار داشته که درگذشته از این خانه دری به حمام باز می‌شده است.
همچنین در کنار حمام قوام الدوله در سالهای ۱۳۱۰ تا ۱۳۱۸ دبیرستان دخترانه عفتیه قرار داشت که از کوچه وزیری به درون آن، رفت و آمد می کردند.
قسمتی از بنا در تعریض کوچه میرزا محمود وزیر از بین‌رفته که به احتمال زیاد متصل‌کننده اندرونی و بیرونی به یک‌دیگر بوده است. همچنین، تبدیل ایوان تابستانی به تالار آینه کاری از دیگر تغییرات بنا است که پس از توسعه ارتباط ایرانیان با کشورهای اروپایی صورت گرفته است. در تزیینات داخلی بنا نیز نقوشی افزوده شده که علاوه بر قلم هنرمند، از لحاظ رنگ نیز پختگی قبلی خود را ندارد و از نگاره‌های قبلی به طور کلی متمایز است. احتمال داده می‌شود که دورتادور حیاط بیرونی اتاق‌هایی وجود داشته که در حال حاضر اثری از آن‌ها نیست. وقتی این ساختمان تحت نظر سازمان حفاظت آثار باستانی درآمد، چند اتاق، آشپزخانه و سرویس‌های بهداشتی در ضلع شرقی حیاط بیرونی به آن‌ها افزوده شد که البته قسمت نوساز با بافت قدیمی خانه، از قبیل در و پنجره، تزیینات شومینه و گچبری و نمای خارجی به طورکلی مطابقت می‌کند، به طوری‌که تشخیص آن دشوار است.
بنا با دو حیاط بیرونی و اندرونی که با چند راهرو به هم دیگر مرتبط می شوند و دو بادگیرو یک شیروانی در بام بنا، مجموعه کاملی از معماری دوران خود را نشان می دهد.
تزیینات بنا، آینه کاری و نقاشی گل و مرغ روی گچ و مقرنس کاری و گچبری است، و کف اتاق‌ها با کاشی‌های ابرو باد پوشانده شده است. اتاق یا تالار آینه این مجموعه که در طبقه همکف و در قسمت شمالی خانه قرار دارد و از دیگر اتاق‌های جانبی بزرگتر است، مخصوص پذیرایی از میهمانان و سیاستمداران وقت بوده است، و از بخش اندرونی خانه مجزاست. در تزیینات این تالار به دلیل رفت و آمد رجال کشورهای غربی، از الگوهای غربی استفاده شده است. تصاویر زنان فرنگی به صورت کارت پستال در میان آینه‌کاری‌ها و موتیف‌های گچبری نشان‌دهنده این مطلب است. در این اتاق سه ارسی، هفت پنجره ارسی، سه در چوبی و چهار طاقچه وجود دارد. ارسی‌های اتاق دارای گره‌های کنده کاری شده و تزیینات چوبی ظریف و شیشه‌های رنگی است که روی آن‌ها توسط هنرمندان نقاشی شده‌است.
از خصوصیات مهم این بنا که سبب زیبایی آن شده است، می توان به نظم و تقارن که با آجر و چوب در نمای ساختمان به وجود آمده است و وجود هفت دری که جزو عنصرهای معماری ایرانی و‌اسلامی است، اشاره کرد. گچ بری ها و نقاشی های اسلیمی روی دیوار ها نیز تزیینات زیبایی است که بر ارزش مجموعه می افزاید.
مرمت اساسی بنا در فاصله سالهای ۱۳۴۵ و ۱۳۵۰ به دست استاد محمد کریم پیرنیا انجام گرفت و مرمت کاشی‌های قاجاری نیز تحت نظر استاد حبیبیان انجام شده است. سرای وثوق الدوله در خیابان چراغ برق (امیرکبیرفعلی) حد فاصل چهارراه سرچشمه و سه راه امین حضور، کوچه میرزا محمد وزیر قرار دارد.
سرای وثوق در حال حاضر در اختیار کمیته ملی ایکوموس (شورای بین المللی بناهای تاریخی) است.
با توجه به اینکه بازدید از این بنا به هماهنگی با سازمان میراث فرهنگی ومجوز نیاز داره و خیلی راحت نیست و عکس زیادی هم ازش موجود نیست،امیدوارم که این عکس ها مفید باشن.
در ورودی اصلی و بادگیر
نمای اصلی خانه از سمت هشتی ورودی ( نمای هفت ارسی شمالی)
راست:شومینه و تزیینات اتاق شمالی/چپ: تزیینات قسمت شاه نشین همین اتاق(سه دری )
هفت ارسی اتاق شمالی
یکی از دو راهروی جانبی متصل کننده ی اتاق های اصلی شمالی و جنوبی( در زیر بادگیرها)
شومینه در اتاق جنوبی
نمای جنوبی ساختمان از حیاط اندرونی ( با توجه به زمستان نشین بودن اتاق جنوبی در این نما، بر خلاف نمای شمالی،ایوان مشاهده نمی شود.)
استفاده از چنین پرده هایی برای محافظت در برابر نور و عوامل جوی،در معماری دوره ی قاجار مرسوم بوده است.
یکی از راهروهای جانبی طبقه ی همکف/ پله های اتصال به اتاق های طبقه ی اول / یکی از راهروهای طبقه ی اول
در سرداب در نمای جنوبی/ مشبک های سرداب در نمای شمالی/ایوان در نمای شمالی
_____________________________________________________________________________________________________________
عکس ها از مینا یاسمی
منابع متن:
http://oudlajan.com
http://forum.hammihan.com/post1233986-1.html
